Έλλειμμα φαντασίας

Ο στόμφος και ο αφελής φροϋδισμός του Καραγάτση με ενοχλούσαν πάντοτε. Βεβαίως ο Τάρλοου μετέτρεψε και τη Χίμαιρα και τον Γιούγκερμαν σε συναρπαστικές παραστάσεις, τη δεύτερη σε διασκευή Στρατή Πασχάλη. Στον Γιούγκερμαν λοιπόν ακούγεται μια ατάκα του συγγραφέα Καραθάνου, alter ego του ίδιου του Καραγάτση, που μου άρεσε πολύ:

Οι Έλληνες είμαστε εντελώς πεζοί και φαντασιόπληκτοι ταυτόχρονα: πεζοί στις φαντασιώσεις μας και φαντασιόπληκτοι στις δουλειές μας.

Εντάξει, ο αφορισμός δεν είναι παρά μια από αυτές τις συμμετρικές αντιστροφές που έκανε μόδα ο Όσκαρ Ουάιλντ. Επιπλέον, έχουμε χορτάσει από μεγαλόστομες γενικεύσεις για τους Έλληνες και τους Νεοέλληνες, πατερναλιστικού χαρακτήρα συνήθως. Τέλος, δεν μπορώ να πω ότι καταλαβαίνω ως προς τι είμαστε φαντασιόπληκτοι στις δουλειές μας: έχω γνωρίσει Έλληνες που δεν δουλεύουν, Έλληνες που δουλεύουν και Έλληνες που καμώνονται ότι δουλεύουν — μήπως αυτή την τρίτη κατηγορία είχε κατα νου ο Καραγάτσης; Δεν ξέρω.

Ο καραγάτσειος / καραθάνειος αφορισμός πετυχαίνει πάντως την πεζότητα των νεοελληνικών φαντασιώσεων.

Δεν μιλάω αποκλειστικά για σεξουαλικές φαντασιώσεις, άλλωστε εκεί έχει κάνει θαύματα η υπερέκθεση στην πορνογραφία τα τελευταία είκοσι-τριάντα χρόνια. Μιλάω για τη γενικότερη ατολμία μας να φανταστούμε και να ψαχτούμε και να χαρούμε, εξαντλώντας πλέον όλη τη ρητορική μας για τόλμη και ευρηματικότητα στο πεδίο της «επιχειρηματικότητας» και τέτοιων ψευδαισθήσεων δημιουργίας.

Το συλλογικό μάγκωμά μας είναι πολλαπλής αιτιολογίας. Μπορεί να ξεκινήσει κανείς από τις πραγματείες του Νικόδημου του Αγιορείτη κατά της φαντασίας, αλλά ποιους αφορούσαν αυτές πριν τη νεορθόδοξη παλινόρθωση; Περισσότερο βαραίνουν πάνω μας η αγροτοποιμενική βαρβατίλα και βαρβαρότητα, που βεβαίως έχει επιμολύνει και τη δυσκοίλια κομμουνιστική Αριστερά μας (υπάρχει σχετικά ένα ωραίο κείμενο του Πάνου Θεοδωρίδη, που δεν μπορώ να βρω). Φαντασία δεν υπάρχει χωρίς ελευθερία και ελευθερία στην Ελλάδα υπήρχε και υπάρχει μόνο στις μεγαλύτερες ή στις παλιότερες πόλεις, γι’ αυτό και λοιδωρούνται τόσο πολύ. Με δυο λόγια: μας απασχολεί υπερβολικά μη μας κακολογήσουν. Αυτό είναι πρόβλημα σε μια κλειστή κοινωνία, όπου το ταλέντο γίνεται ορατό επειδή χλευάζεται.

Όλα αυτά αποτυπώνονται και στην πεζή τέχνη μας. Η τέχνη μας (του λόγου και της εικόνας) περιστρέφεται διαρκώς γύρω από θέματα ταυτότητας με τρόπο σχηματικό κι επαρχιώτικο, μούσκεμα στη δουλική διακειμενικότητα ή στην παραδοσιοκρατία. Είναι δειλή.

Θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία κτλ.