Μακεδονικές αναμνήσεις

volker_und_sprachenkarte_der_balkan_-_halbinsel_1924_leipzig
Volker und Sprachenkarte der Balkan-Halbinsel (Λειψία 1924)

Μεταξύ του 1981 (που άρχισα να καταλαβαίνω τον εαυτό μου) και του 1991 στην Ελλάδα «Μακεδόνες» αυτοαποκαλούνταν μερικοί Μακεδόνες Βλάχοι (όπως ο Ν. Μέρτζος λ.χ.) και οι ανύπαρκτοι άγλωσσοι ντόπιοι που δεν είναι μειονότητα, των οποίων πάντως η γλώσσα αποκαλούνταν ευρύτατα «μακεδόνικα» ή «ντόπικα». Οι Πόντιοι της Μακεδονίας αυτοαποκαλούνταν «Πόντιοι» (και προσπαθούσε το ΠΑΣΟΚ να τους μεταστρέψει με την Παναγία Σουμελά), οι Σαρακατσάνοι «Σαρακατσάνοι», οι υπόλοιποι Βλάχοι «Βλάχοι», ενώ οι υπόλοιποι αυτοαποκαλούνταν «Έλληνες».

Η Σαλονίκη ήταν η Συμπρωτεύουσα. Το Υπουργείο Βορείου Ελλάδος απλώς έγινε Υπουργείο Βόρειας Ελλάδας επί ΠΑΣΟΚ, ενώ «Μακεδονία» ήταν η αρχαία Μακεδονία· στην Κατερίνη και αλλού παραθέριζαν ορδές Γιουγκοσ(κ)λάβων. Υπήρχε πάντως η Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, ο Μακεδονικός Αγώνας και η ανταλλαγή πληθυσμών το 1923, που αποσκοπούσε και στον «εξελληνισμό των πληθυσμών της Μακεδονίας» (όχι εγώ, η μπλε ιστορία).

Θυμάμαι με διαύγεια την κατάπληξή μου όταν γύρω στα 1992 γεμίσαμε μακεδονικούς χαλβάδες αλλά και Μακεδόνες που όμως ήταν και Πόντιοι, όταν αποκτήσαμε πρωτεύουσα της Μακεδονίας, Υπουργείο Μακεδονίας-Θράκης, μακεδονικά τραγούδια (ξέρετε, τα μεταφρασμένα), μακεδονικές συνταγές (κυρίως βλάχικες και μικρασιάτικες), μακεδωνυμίες σε αεροδρόμια, μουσεία, αεροπλάνα και βαπόρια.

Γίνε Λάνθιμος

favourite11.0

Με αφορμή τις δέκα οσκαρικές υποψηφιότητες για την Ευνοούμενη του Λάνθιμου.

Δεν είμαι φανατικός οπαδός του Λάνθιμου. Ο Κυνόδοντας ήταν κλασική ταινία και στην εκτέλεσή της αλλά και στο ότι επιτίθεται ανελέητα στο σεπτό σέβασμα που λέγεται ελληνική οικογένεια· μου άρεσε πάρα πολύ. Οι Άλπεις θα μπορούσαν να είναι πτυχιακή του Μπέργκμαν αν είχε την ατυχία να γεννηθεί στις μέρες μας. Ο Αστακός ήταν καλοφτιαγμένος κι ενδιαφέρων ενώ το Ελάφι καλό ένδεχομένως αλλά όχι του γούστου μου.

Ωστόσο. Μιλάμε για έναν σκηνοθέτη που γυρίζει σενάρια και όχι ό,τι παπαριά τού κατέβει στο μυαλό μέσα στην αλκοολική ντάγκλα εντός θρυλικού μπαρ. Μιλάμε για έναν σκηνοθέτη με εικαστική και σκηνοθετική υπογραφή που στήνει τους ηθοποιούς του και δεν τους αφήνει απλώς να κάνουν τα δικά τους — κι όλα αυτά με τρόπους που έχουν ήδη φτιάξει σχολή. Και όλα αυτά μέσα σε δέκα περίπου χρόνια.

Μιλάμε για έναν σκηνοθέτη που λοιδωρείται ακατάπαυστα, κάτι που στην Ελλάδα μάλλον είναι συνέπεια ή δείκτης του πόσο καλός είσαι, αν έχει δίκιο ο Βάσος Γεώργας. Αρχικά χλευαζόταν γιατί γύριζε διαφημίσεις και βίντεο κλιπ, ενώ ξέρω γω υπάρχουν κι άλλοι τρόποι να βιοποριστεί ένας μη-εισοδηματίας σκηνοθέτης μακριά από το ΕΚΚ. Μετά μάθαμε ότι κάνει ψυχρό σινεμά, σε αντίθεση π.χ. με τον Θόδωρο Αγγελόπουλο, σκηνοθέτη της Νεράιδας και του Παλληκαριού, του Επιχείρησις Απόλλων και του Μάμα Μία. Τώρα μάς λένε ότι δεν είναι Έλληνας σκηνοθέτης, γιατί στο εξωτερικό δουλεύει, σαν κάποιο Κώστα Γαβρά λ.χ. και σε αντίθεση με μεγάλους σκηνοθέτες όπως ο Γιάνναρης κι ο Οικονομίδης αλλά και ο Αλεξίου ή ο Βαρδής Μαρινάκης, των οποίων το έργο αναγνωρίζεται όπως του αξίζει στη μεγαλόψυχη πατρίδα μας…

Ένα έχω να πω: σε μια χώρα που εκθειάζει τον κάθε μαλαΚούλη, κάτοχο πτυχίων και κενών διαπιστεύσεεων αλλά κι «εργαζόμενο» των διασυνδέσεων, γίνε Λάνθιμος. Σε μια χώρα κατάξινων κριτικών που σαν βοοειδή βόσκουν στα λιβάδια των «φίλων» τους ενατενίζοντας αγελαδινά τον κόσμο και μουγκανίζοντας ιδεοληψίες, γίνε Λάνθιμος.

Ουτρέχτη

P1040480.JPG

Την Ουτρέχτη την αγάπησα πολύ. Την έχω επισκεφτεί πολλές φορές, πάντοτε για δουλειά και για χρόνια πίστευα ότι θα εγκατασταθώ εκεί πέρα τελικά, αφού μου άρεσε πολύ η διάθεση της πόλης. Βεβαίως τελικά κατάλαβα ότι δεν θα μετοικήσω ποτέ στην Ολλανδία γιατί οι Ολλανδοί έχουν πολλά από τα χούγια των Ελλήνων, αλλά δεν ξέρουνε να τρώνε ενώ τις αρετές τους δεν τις εκτιμώ — οπότε καλύτερα να πρέπει να υφίσταμαι τα εν λόγω χούγια σε μια γλώσσα που καταλαβαίνω. Η ίδια η Ουτρέχτη μού αποκαλύφθηκε πριν πέντε και κάτι χρόνια, όταν πήγα να μείνω εκει δυο βδομάδες και κατάλαβα ότι είναι μια κουκλίστική μα άκαρδη παλιά πόλη που περιζώνεται πολεοδομικά από ένα άχαρο υπνωτήριο.

Βεβαίως η Ουτρέχτη παραμένει τόπος αναμνήσεων ησυχίας, υπερβολικής ησυχίας ίσως. Μέσα από εκείνη την ησυχία, μέσα στην οποία έγραψα ένα από τα πιο εξομολoγητικά κείμενά μου, ξεκίνησε η τωρινή εποχή μου, όπως κι αν ονομάζεται. Για δύο εβδομάδες δούλεψα λίγο, ήπια λιγότερο, τρεφόμουν με τούρκικα κεμπάπ και κουβανέζικα (…) τάπας, δεν άγγιξα γυναίκα ούτε για «καλημέρα τι κάνεις», ενώ πέρναγαν μέρες που δεν μίλαγα καθόλου. Από τη σοφίτα μου έβλεπα στέγες και το καμπαναριό του καθεδρικού, ο καιρός ήταν όμορφα παγερός και οι άνθρωποι απόμακροι αλλά φιλόξενοι, κατά το έθος των Ολλανδών.

Όμως απόψε θυμήθηκα μια άλλη φορά στην Ουτρέχτη, το δεινό 2011. Ήταν Δεκέμβριος και ήμουν κανονικά δυστυχισμένος, με τον σαρωτικό τρόπο της ερωτικής δυστυχίας. Υπήρχαν διάφορες προοπτικές στον ορίζοντα και καμμία ελπίδα. Ένα βράδυ μετά τη δουλειά βρέθηκα μόνος λόγω κακού συντονισμού. Πήγα σε μια παμπ στο κανάλι και η αντίδραση των λιγοστών θαμώνων, μεσηλίκων της εργατικής τάξης με σπασμένα χαρακτηριστικά, όταν μπήκα στο μαγαζί ήταν αντίστοιχη εισβολής μαλακισμένων πρωτευουσιάνων σε καφενείο θολό και κρύο χωριού έξω από την Ελασσόνα. Ήπια στα γρήγορα μια Wieckse Witte κι έφυγα. Αγόρασα ένα πακέτο Gauloises μπλε (δεν καπνίζω) και περπάτησα λίγο ακόμα πάνω-κάτω στο κανάλι. Τελικά μπήκα σε ένα μπαρ που λεγόταν België.

Μπροστά στη βιτρίνα κάθονταν κάτι φρικτοί Έλληνες φοιτητές, μαλακισμένα βουπουδάκια όλο πόζα και προνόμια, που είχαν έρθει να σπουδάσουν τον Σεπτέμβριο. Συναγελάζονταν μαζί γκαρίζοντας και φωνασκώντας, όπως συνηθίζουν οι Έλληνες φοιτητές στην αλλοδαπή, και ο κόσμος δεν φτούραγε γι’ αυτούς γιατί στην Ελλάδα είμαστε όλοι τεμπέληδες (2011, τότε τα πίστευε αυτά ο κόσμος) ενώ στην Ολλανδία είναι όλοι μαλάκες. Χώθηκα πιο μέσα στο μπαρ, έπινα ανόρεχτα τη  Mort Subite ή Delirium Tremens — δεν θυμάμαι ποια παίνευαν μετά μανίας τότε οι Βέλγοι συνάδερφοι.

Το πρόσωπό μου είναι έτσι διαμορφωμένο που όταν είμαι σε ηρεμία το στόμα μου κυρτώνει προς τα κάτω κάπως σαν λυπημένο εμότζι. Αυτό με έχει γλυτώσει από πολλή παρενόχληση και από περισσότερες οικειότητες, όχι ότι αυτό το δεύτερο μου βγαίνει σε καλό — τουναντίον. Εκείνο το βράδυ πάντως ήμουν και κανονικά δυστυχισμένος, οπότε μάλλον έμοιαζα σαν εντελώς λυπημένο εμότζι. Κοίταζα προς τα έξω, προσπαθώντας να μην ακούω τους Έλληνες μέσα στον θόρυβο του België.

Η πόρτα άνοιξε και ένας τύπος φτυστός ο Άη Βασίλης μπήκε μέσα κοιτώντας προς το πίσω μέρος του μπαρ. Αφού σπρώχτηκε με τους θαμώνες για να προχωρήσει, προσήλωσε το βλέμμα του πάνω μου, έτσι που στεκόμουν σαν παρμένος και μόνος μέσα στον κόσμο, και ακούμπησε με τους αντίχειρές του τις άκρες του στόματός μου και τις έσπρωξε προς τα πάνω.

«Smile. Better now», είπε με προβλέψιμα ολλανδική προφορά και συνέχισε προς τα πίσω.

Πήρα την μπύρα και βγήκα έξω να καπνίσω. Έριχνε καρεκλοπόδαρα και δίπλα μου ήτανε δύο δίμετροι εικοσάρηδες Ολλανδοί που κάπνιζαν επίσης. Έπιναν βότκα. Όπως συμβαίνει μεταξύ εξοστρακισμένων καπνιστών στα μπαρ του Βορρά, πιάσαμε την κουβέντα: τους εντυπωσίασαν τα Gauloises και τους κέρασα. Η συζήτηση πήγε στην Ελλάδα («fuck the banks, man»), και από εκεί στον κωλόκαιρο («when is it gonna get cold, so that we get rid of this fucking rain?»), μετά στη δουλειά μου («you look too cool for your job» είπε ο ένας, «aren’t you too young for that?» είπε ο άλλος), και κατέληξε στη βότκα βεβαίως και στα ζητήματα που δημιουργεί («sometimes I cannot come at all and my girlfriend gets angry», «yes but do you at least make her come?» — με κοίταξε σαν να του είπα καμμιά σοφία).

Μετά τη δεύτερη μπύρα και το τέταρτο τσιγάρο ήμουν έτοιμος για ύπνο και για τη δουλειά της επόμενης ημέρας. Χαιρετήθηκα με τα παιδιά (και την σιωπηλή κοπέλα του ενός) διά χειραψίας και γύρισα στο ξενοδοχείο.

 

Συμβουλές κι ευχολόγια

screen shot 2017-05-10 at 20.47.15
Από τον Codex Serafinianus

Ζαμπουνόπιτα. The usual disclaimers apply.

Η επιθυμία να μπινελικώσουμε σκαιά κάποιον προπετή ή κατά τα φαινόμενα ηλίθιο πρέπει να καταστέλλεται κάθε φορά: είναι προτιμότερο να τον προσβάλουμε με τρόπο που θα καταλάβουν οι άλλοι, αν όχι ο ίδιος.

*

Δεν είναι κακό να είμαστε μύωπες, οι περισσότεροι είμαστε μύωπες σχετικά με πολλά θέματα.

Δεν είναι καν κακό να μη θέλουμε να φοράμε γυαλιά: άλλωστε κοστίζουν, ζαλίζουν, αλλοιώνουν το ωραίο περίγραμμα του προσώπου μας.

Αλλά γινόμαστε πολυμαλάκες αν θέλουμε να πείθουμε τους γύρω μας πόσο εκ των πραγμάτων θολό είναι οτιδήποτε βρίσκεται πιο μακριά από τα δύο μέτρα.

*

Ποτέ δεν αποφαινόμαστε μπροστά σε μια γυναίκα αν είναι καλή μάνα: πρώτα να γίνουμε μάνες εμείς και μετά βλέπουμε.

Ποτέ δεν συγκρίνουμε γυναίκες σαν να είναι μοντέλα μοτοσυκλέτας, ιδίως μπροστά τους.

Ποτέ δεν σχολιάζουμε πόσους και ποιους έχει πάρει μια γυναίκα, ιδίως μπροστά της: στην καλύτερη περίπτωση μάς κάνει να φαινόμαστε ανασφαλείς, στη χειρότερη ανάγωγα σεξιστικά βόιδια.

*

Δεν μιλάμε για πράγματα που δεν ξέρουμε λες και γνωρίζουμε καλά το θέμα μας.

Επιπλέον, ξέρουμε λιγότερα από όσα νομίζουμε, ακόμα και όταν συζητούμε κάτι στο οποίο ειδικευόμαστε επί δεκατίες: για να το διαπιστώσει κανείς αρκεί μία ελαφρά μετατόπιση στην οπτική μας γωνία εξαιτίας κάποιου συνομιλητή.

*

Θε μου, φύλαγέ με από τον άνθρωπο που δεν παραδέχεται τα λάθη του, γιατί μόνον Εσύ μπορείς.

*

Και σε πολιτικό και σε προσωπικό επίπεδο είναι άτοπο να προσπαθείς να πετάξεις έξω τη δυστυχία σου ή την ταλαιπωρία σου και να τις συγκρίνεις με του άλλου. Μπορεί μάλιστα να γίνει προσβλητικό όταν ο άλλος ξεκινάει να μοιραστεί μαζί σου την ταλαιπωρία ή τη δυστυχία του, μήπως και την νιώσει κάπως λιγότερο αποπνικτική.

Παράλληλα, ισχύει η συμβουλή του Γρηγόριου του Θεολόγου: κάθε φορά που θες να την πεις σε κάποιον, δεν είναι κακό να του υπενθυμίσεις ότι κι εσύ ο ίδιος μετέχεις αυτού που στηλιτεύεις. Αυτό δεν είναι υποκρισία· ίσα ίσα, αν θες να κράξεις κάποιον επειδή λ.χ. πίνει ενώ εσύ δεν έχεις πιει ούτε σταγόνα λικεράκι στη ζωή, ενδεχομένως να μην καταλαβαίνεις καν γιατί θα μπορούσε πίνει.

*

Όσοι από εμάς είμαστε συνηθισμένοι να μας κολακεύουν οι άνθρωποι γύρω μας με τις εκμυστηρεύσεις τους και, γενικότερα, με την εμπιστοσύνή τους, καλό είναι να θυμόμαστε δύο λεπτομέρειες:

  1. Δεν ρωτάμε κάτι που δεν μας λέει ο άλλος, έστω κι αν 5 λεπτά πριν μας έχει αποκαλύψει μύχιες και απόκρυφες λεπτομέρειες των περιστάσεων του βίου του.
  2. Τάφος σημάινει τάφος. Τάφος. Ναι, ούτε στην γκόμενα ή στον γκόμενο. Σε κανέναν. Τάφος.

Το αντίθετο της στράτευσης;

Πήγα στην υπέροχη έκθεση του Μόραλη στο Μουσείο Μπενάκη και την καταχάρηκα. Δεν είμαι κριτικός τέχνης αλλά η έκθεση είναι εξαιρετική για δύο λόγους: πρώτον γιατί συγκεντρώνει πάρα πολλά έργα του ζωγράφου που βρίσκονται διασκορπισμένα σε ιδιωτικές συλλογές και που είναι χαρά να τα κοιτάζεις από κοντά, δεύτερον γιατί μπορείς να διακρίνεις και την πάλη του Μόραλη με τον Βελάσκεθ και τον Τσαρούχη στην αρχή της καριέρας του, καθώς και την ωραία σύνθεση Ματίς και Πικάσο στην ώριμη «γεωμετρική» περίοδό του.

Βλέπει κανείς πόσα πορτραίτα έχει κάνει ο Μόραλης, κάτι που προσωπικά μου διέφευγε: τραπεζίτες, διάφοροι άλλοι μεγαλόσχημοι, το ζεύγος Γερουλάνου (που εικονίζεται επάνω), ο βασιλιάς Παύλος. Κι εκεί άρχισα να σκέφτομαι το θέμα της στράτευσης στην τέχνη. Θυμήθηκα τις ατέλειωτες αίθουσες στη National Gallery στο Λονδίνο με πορτραίτα δουκών, κόμηδων και βαρώνων. Αναρωτιόμουν γιατί οι πλούσιοι και ισχυροί πελάτες αποτελούν τάχα ουδέτερο θέμα ενώ αν απεικονίσεις την εκτέλεση Κορεατισσών από Αμερικανούς κάνεις εκπτώσεις στην τέχνη σου και ξεπουλιέσαι στη συνθηματολογία.

Δεν κάνω κριτική στον Μόραλη, σιγά που θα ήμουν άξιος. Άλλωστε νομίζω ότι ο Μόραλης καταφέρνει να πάρει την υπόλοιπη τέχνη του, δείγματα της οποίας φωτογράφισα άτσαλα, και να την πάει πάρα πολύ μακριά. Ειδικά αυτό το γεωμετρικό γυμνό που τανυέται προς τα πίσω είναι μεγαλούργημα. Με δυο λόγια, η τέχνη του βρίσκεται πέρα από τα πορτραίτα διάφορων κυρίων και κυριών.

Είναι όμως υποκρισία να παριστάνουμε ότι η τέχνη, εικαστική ή άλλη, που απαθανατίζει και απομνημειώνει εμπόρους, βαρώνες, υπουργούς, πλουσιοκόρες κτλ. δεν είναι στρατευμένη και ότι η στράτευση αρχίζει με γυμνόστηθες σημαιοφόρους που πατούν επί πτωμάτων ή με μνημειακές συνθέσεις με τον Λένιν. Τα Πάθη του Μπαχ είναι στρατευμένα όσο και τα θεατρικά του Μπρεχτ — κι εξίσου κεφαλαιώδη για τον Δυτικό Κόσμο. Η «στρατευμένη» Γκερνίκα είναι εξίσου κρουστική με τις Δεσποινίδες της Αβινιόν, και οι δυο μπρεχτιανά σφυριά που σφυρηλάτησαν τον κόσμο μας.

Αν θέλουμε να συνεχίσουμε να χρησιμοποιούμε τον όρο «στρατευμένη τέχνη», μοιραία θα τον χρησιμοποιούμε απαξιωτικά. Ταυτόχρονα όμως θα πρέπει να παραδεχτούμε δύο πράγματα: αφενός ότι η αυλική και η θρησκευτική και η κολακευτική της μπουρζουαζίας τέχνη είναι τόσο στρατευμένη όσο ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός ή οι Ναπολέοντες του Νταβίντ· αφετέρου ότι την τέχνη δεν την καθιστά «στρατευμένη» η θεματολογία της και οι στόχοι της, παρά η αδυναμία ή η απροθυμία της να πάει πέρα από αυτούς.