Ξέρω ότι μάλλον αδικώ ένα ολόκληρο genre, πράγμα εξαρχής κατακριτέο, αλλά ποτέ δεν ένιωσα το stand-up comedy. Η ιδέα ότι στέκεται κανείς μπροστά σε ένα κοινό και λέει ανέκδοτα μού φαίνεται επιεικώς γελοία, αν και όπως μάς θυμίζει ο Μπόρχες στην Αναζήτηση του Αβερρόη, ενδεχομένως για μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας η ιδέα ότι υποδύεσαι κάποιον αντί να απαγγέλλεις (αυτό το δρώντων και ου δι’ απαγγελίας) να είναι εξίσου γελοία.
Προς υπεράσπισή μου, να πω ότι για μένα το ανέκδοτο είναι κάτι που σκάει μέσα στην κοινωνική συναναστροφή την κατάλληλη στιγμή στις κατάλληλες συνθήκες και με τρόπο επιτηδευμένα απροσποίητο και αυτοσχεδιαστικό. Δεν μπορώ να χωνέψω ότι θα πληρώσω εισιτήριο, θα καθήσω με ένα τζιν (ή τέσσερα) και θα παρακολουθώ τύπους (συνήθως βαθύτατα unfunny και σχεδόν πάντα άντρες) να λένε ανέκδοτα επί σκηνής. Θα καθήσω δηλαδή να παρακολουθώ κάποιον όχι να κάνει τέχνη ή να μεταδίδει γνώση παρά να προσπαθεί να μας κάνει να γελάσουμε από τις 10:00 μμ μέχρι τις 11:30 μμ, με διάλειμμα. Και να μας κάνει να γελάσουμε μιλώντας ή με τίποτα γκριμάτσες ― όχι παριστάνοντας κάτι ή κάποιον. Αλλά ρε πούστη, υπάρχει τίποτα πιο προσωπικό και ιδιοσυγκρασιακό και απροσχημάτιστο από το γέλιο;
Ενδεχομένως λόγω της στημένης και μη αυθόρμητης συνθήκης που προϋποθέτει το genre του stand-up comedy (ή σόλο κωμωδίας όπως αποδίδεται ελληνιστί) η θεματική του είναι αυτή που είναι: πάρα πολύ στοχευμένη μεν, αλλά που καμώνεται πως είναι πανανθρώπινη. Ακριβώς λόγω θεματικής, η αντίδρασή μου σε θεάματα κωμωδίας συνήθως συνοψίζεται στο ότι τα βρίσκω underwhelming when not obvious: είτε παγερή πλήξη (π.χ. ατέλειωτα rant για ταξιτζήδες, ταμίες, τη ζωή στην πόλη και γκομενικά) είτε προμελετημένο και πλεοναστικό σοκ λόγω θεματικής, σαν π.χ. αμερικάνικο πορνό όπου πέντε λευκοί ελαφρώς αμφί σκίνχεντ βατεύουν πανταχόθεν με σωλήνες pringles μια μαύρη γυναίκα βρίζοντας ρατσιστικά κι ενίοτε φτύνοντας και χουφτώνοντας ο ένας τον άλλο: όλο και κάτι θα βρει να σοκαριστεί κανείς.
Αν πρέπει να σοβαρευτώ, ας πω ότι αντιλαμβάνομαι ότι η σόλο κωμωδία αποτελεί μετεξέλιξη της παράστασης του βασιλικού γελωτοποιού ή τζουτζέ: ενδεχομένως όρος της πρέπει να είναι η ασέβεια. Και βεβαίως είμαι φίλος της ασέβειας και της αμφισβήτησης μέχρι και της αποστασίας. Κι εδώ βρίσκεται το κρίσιμο ζήτημα: η θεματική της σόλο κωμωδίας.
Ίσως πλανώμαι νομίζοντας ότι στο stand-up με ενοχλεί που η θεματική είναι στοχευμένη και που ο στόχος του είναι να σοκάρει, και μάλιστα να σοκάρει έναν κόσμο που ζορίζεται να σοκαριστεί περισσότερο από όσο ζορίζεται να καυλώσει (με το μπαρδόν). Αν η σόλο κωμωδία όντως αποτελεί μετεξέλιξη της παρλάτας ενός τζουτζέ, τότε το ζήτημα βρίσκεται στο ότι δεν χλευάζει τον βασιλιά αλλά τους κολλίγους και τους ακτήμονες.
Με άλλα λόγια, αυτό που πολλές φορές εισπράττεται ως μοχθηρία του σταντάπ προέρχεται από τη στόχευσή του: προς τους φτωχούς, προς τους αγράμματους (φασίστες ή και όχι), προς τις γυναίκες (που έχουνε περίοδο, είναι τρελές και δεν μιλάνε ― όταν δεν είναι καλτάκες) κτλ. Είμαστε πρόθυμοι να ανεχτούμε τον στημένο και τεχνητό χαρακτήρα του σταντάπ («καλησπέρα, θα σας πω αστεία για να γελάσετε») αν τα αστεία μάς πούνε κάτι που δεν ξέρουμε ή κάτι που δεν θέλουμε να ξέρουμε. Αυτό δεν μας προκύπτει συνήθως, και γι’ αυτό καταντώ κι εγώ ο καημένος να μου φαίνεται underwhelming when not obvious.
Δεν είναι τυχαίο ότι το πιο ανελέητο και πιο τελέσφορο (δηλαδή λυτρωτικά γελαστικό) σταντάπ προέρχεται συνήθως από κωμικούς των κατώτερων τάξεων που ανήκουν σε μειονότητες και υποκουλτούρες και επιλέγουν να σατιρίσουν ακριβώς τις μειονότητες και τις υποκουλτούρες στις οποίες ανήκουν. Άλλοι, όπως ο Volker Pispers ή ο Mark Thomas τη λένε κατευθείαν στον ίδιο τον βασιλιά, δηλαδή στην πολιτική εξουσία. Δεν γελάς πάντοτε, αλλά τουλάχιστον όντως ακούς κάτι που δεν ξέρεις ή κάτι που δεν θέλεις να ξέρεις.
Sraosha 