Προοίμιο

Αν πρέπει να είναι κανείς αυτοβιογραφικός, χούι στο οποίο ενίοτε υποκύπτω, θα πρέπει να το επιδιώκει υπαινικτικά και ετεροχρονισμένα. Κανείς μα κανείς δεν θέλει να μάθει για τη ζωή μας και πολύ περισσότερο για τις γνώμες που εκλύει η εκάστοτε κατάσταση του βίου μας ― εκτός και αν θέλει να πηδηχτεί μαζί μας.

Όπως όμως είναι γνωστό, όταν γράφεις για κάτι για το οποίο ο κόσμος δεν μιλάει, εικάζεται ότι αυτοβιογραφείσαι, έστω και πλαγίως. Όταν έγραψα το Εγκώμιο του χωρισμού, έπαιρνα πολλά συλλυπητήρια ίνμποξ. Πού να ‘ξεραν.

Chewing gum

Μετά τον μοντερνισμό και τον δομισμό (και τον επιβλαβή εκχυδαϊσμό τους από κάτι Γάλλους) έχει τυποποιηθεί κι έχει διαδοθεί το να σκεφτόμαστε με αντιθετικά δίπολα: καλό-κακό, άσπρο-μαύρο. Τόσο πολύ έχουμε εκπέσει σε αυτή την ευκολία, που καμαρώνουμε όταν ανάμεσα στα δύο «άκρα» είμαστε ικανοί να δούμε μια ενδιαμέση περιοχή ή, ακόμα πιο προχωρημένα, κάποιο συνεχές τύπου «ενδιάμεσες αποχρώσεις».

Φυσικά τα αντιθετικά δίπλα προϋπάρχουν του μοντερνισμού, απλώς η σύγχρονη εποχή μάς έχει καλομάθει να αντιλαμβανόμαστε σχεδόν κάθε είδους διαφορά με όρους αντίθεσης, διαμετρικής συνήθως, με πολλά «αντίθετα», «τουναντίον», «καθέτως» και «απεναντίας».

Εκεί όπου δεν είναι εύκολο να δούμε δίπολα, αυτός ο κατά Πίνκερ ψηφιακός τρόπος σκέψης μάς βάζει να προσπαθούμε να κατηγοριοποιούμε και να ταξινομούμε τα πάντα σε σαφείς και διακριτές κατηγορίες. Αυτό κάποτε μάς βοηθάει, συνήθως όχι, αλλά είναι εν πολλοίς αναπόδραστο: η ανθρώπινη νόηση αγαπάει τις κατηγορίες και τις κατατάξεις, ενώ αντιλαμβάνεται τον κόσμο ωσάν να απαρτίζεται από αντικείμενα (κάτι που ο Βιτγκενστάιν μυρίστηκε πόσο λάθος είναι).

Στη σειρά Chewing Gum του Νέτφλιξ, η αδερφή της ηρωίδας ανακράζει κάποια στιγμή «δεν είναι το σεξ κακό, κακό είναι να πληγώνεις τον άλλο». Η σειρά αυτή είναι επιτηδευμένα απλοϊκή και κινείται μεταξύ σλάπστικ και υπαρξιακής αγωνίας, ενώ φαίνεται να προέκυψε μέσα από πολλή και επώδυνη ψυχανάλυση, με την αθώα μεν αλλά ψεύτρα, φτωχή μεν αλλά θαρραλέα και ασχημούλα μεν αλλά καλλίγραμμη πρωταγωνίστρια να λειτουργεί σαν συνοπτικό σχόλιο του τι σημαίνει εργατική τάξη αλλά και σχέσεις τη δεκαετία του ’10. Σε ένα πλήθος σειρών του Νέτφλιξ όπου η ελευθεριότητα παρουσιάζεται αποστρογγυλεμένη, ανώδυνη και χαριτωμένη, το ερώτημα που τίθεται είναι «πληγώνει η ελευθεριότητα»;

ἔχων κεφαλὰς ἑπτὰ καὶ κέρατα δέκα

Όπως έχει ήδη αντιληφθεί ο ψημένος αναγνώστης, η απάντηση δεν μπορεί να δοθεί ούτε μέσα σε δίπολα, ούτε με λεπτές αλλά οριακώς αυθαίρετες κατηγοριοποιήσεις ― όσο και αν ένα σώμα σειρών του Νέτφλιξ προσπαθούν να μας πείσουν για το αντίθετο. Ούτε και το «ναι μεν αλλά» δουλεύει, πάντως. Το ερώτημα είναι αν η ελευθεριότητα πληγώνει. Η απάντηση είναι «συνήθως ναι», εκτός και αν ζούμε στο κωμικό σύμπαν του ζευγαριού στο Easy που και το τρίο του κάνει και τελικά δεν πηδιούνται με την κακομοίρα τρίτη της παρέας παρά μόνο μεταξύ τους κι έτσι όλα παραμένουν wholesome, ξεκάθαρα και τακτοποιημένα ― εκτός από την τρίτη της παρέας που παραμένει απλώς αγάμητη.

Ο ανθρώπινος βίος δεν είναι απλή υπόθεση, πολύ λιγότερο οι ανθρώπινες σχέσεις. Η πολυπλοκότητά τους δεν τιθασεύεται με απόλυτες απαγορεύσεις. Λαχταράμε και πεινάμε και θέλουμε· παράλληλα στέργουμε, νοιαζόμαστε, μεριμνούμε, αγαπάμε. Δεν μπορούν όλα να συμπίπτουν σε έναν άνθρωπο, σε έναν χρόνο, σε έναν τόπο. Η ζωή περνάει, ο πόνος καραδοκεί και ακόμα και στην απουσία του μεγάλου πόνου ο βίος είναι γεμάτος μικρά θλιβερά ζητήματα που ξανά και ξανά κάνουν την καρδιά κάθε ενσυναισθητικού παρατηρητή να σφίγγεται και να ραγίζει λιγάκι. Η χαρά είναι λίγη και χρειάζεται λίχνισμα ωκεανών χρόνου για να μας αποκαλυφθεί κάποιο ψήγμα της.

Μπορεί το κέρατο, εικόνα που παραπέμπει σε σατανικό θηρίο, εικόνα εξουσίας και πόνου και τυραννίας, να μη συνοδεύεται από σκληρότητα και εξευτελισμό; Ναι μεν

όσο κι αν σκούζει το Χόλυγουντ κι αν μινυρίζουν οι παπάδες, κοσμικοί και ένθεοι, η αφοσίωση δεν ταυτίζεται με την ερωτική αποκλειστικότητα.

Ωστόσο, σε κανέναν δεν αξίζει να κερατώνεται χωρίς να το θέλει και κατ’ εξακολούθηση, απροκάλυπτα κι ασυλλόγιστα. Δεν θέλουμε να το παραδεχτούμε λόγω μαξιμαλισμών και αρχών αφηρημένων κι ανεδαφικών, αλλά σε σχέσεις που δεν είναι συναινετικά ανοιχτές το «απροκάλυπτα» και το «φάτσα φόρα» είναι που καθιστούν το κέρατο απεχθές.

Τα πράγματα όμως είναι ακόμα πιο πολύπλοκα. Αν το κέρατο γίνεται βδέλυγμα, και πολλές φορές της ερημώσεως, αυτό δεν οφείλεται τόσο στο ότι είναι απροκάλυπτο ή ασυλλόγιστο αλλά και στο ότι συνοδεύεται από μια γενικευμένη κατάσταση ατιμίας: τη σιωπή και τη διακριτικότητα τις αντικαθιστούν το ψέμα, το παραμύθι και το φούμαρο ― μια τέχνη που οι άρρενες μοιχοί μάλλον κατέχουν καλύτερα και την εφαρμόζουν προς πολλές κατευθύνσεις.

Μέσα σε αυτή τη διάθεση ατιμίας όλοι και όλες (σύντροφοι, σύζυγοι, εραστές, ερωμένες) γίνονται όχι βεβαίως «σκεύη ηδονής» ― πού τέτοια τύχη ― αλλά εργαλεία επιβεβαίωσης της σπουδαιότητας και της μεγαλοσύνης (με σκοπό την αναπλήρωση σε άλλα πεδία ή και όχι) του μοιχού. Το κέρατο γίνεται όπλο που στρέφεται εναντίον της κερατωμένης ή του κερατά ώστε να παραμένει ταπεινωμένος ή ταπεινωμένη και πειθήνιος ή πειθήνια, ή ώστε να καταστεί ψυχιατρική νοσοκόμα ή δεξιοτέχνισσα πόρνη, αν είναι γυναίκα, που πρέπει να «ξανακερδίσει» τον άντρα.

Το βάθος της ατιμίας και η πηχτή κολλώδης θλίψη που λιμνάζει εκεί όπου κατοικεί το θηρίο δύσκολα περιγράφονται. Ενίοτε ο μοιχός γίνεται υπερήφανος, κοκορεύεται και καυχάται, γνωρίζοντας πάρα πολύ καλά ότι «ποτέ δεν εκτίθεσαι και μόνον εκθέτεις» (όπως περιεκτικά το διατύπωσε ο Π. Θεοδωρίδης).

Και το ερώτημα παραμένει: μπορεί να υπάρχει η ελευθεριότητα χωρίς να πληγωθεί κανείς; Μάλλον όχι: εδώ στον αποκλειστικό και αμοιβαίο και τρελό έρωτα και πληγώνεσαι. Μπορείς όμως να προσπαθείς να μην πληγώνεις κανέναν.

Μακριά από διά βίου στερήσεις και ασκητισμούς και μεγάλες ηρωικές αποφάσεις αυτοακρωτηριασμού, μπορείς να είσαι κύριος και να είσαι κυρία. Μπορείς να πασχίζεις να ανταποκρίνεσαι στα καθήκοντά σου και να μην κρεμάς όσους στηρίζονται πάνω σου. Μπορείς να μην είσαι μαλάκας. Μπορείς να μην είσαι άτιμος. Αυτό είναι κάτι, κι είναι κάτι σπουδαίο.

Κάθε σκέψη και κάθε φαντασία λαγνική είναι κίνηση είτε προς ένα μέλλον επιθυμητό, είτε νοσταλγικά προς το παρελθόν. Ως γνωστόν στο γαμήσι, την ώρα εκείνη, δεν σκέφτεσαι ποσώς αλλά υπάρχεις μόνο και, αν σκέφτεσαι, σκέφτεσαι με τον τρόπο της μέθης και στον ρυθμό της περίπτυξης: είτε σε αντιχρονισμό με τον ρυθμό της περίπτυξης είτε με τρόπο σόλο τζαζ ή άριας αν δεν έχει έρθει ακόμα ή ώρα της περίπτυξης. Αλλά το ουσιώδες στο γαμήσι δεν μπορεί να είναι η όποια σκέψη, είναι ότι υπάρχεις. Καθαρή ύπαρξη, που λέμε.

Κι ενώ η φαντασίωση είναι προσδοκία, όσο απίθανη κι αν είναι, ακόμα και αν δεν σου την επιφυλάσσει το μέλλον του κόσμου τούτου, ακόμα κι αν διαδραματίζεται σε έναν πιθανό κόσμο στον οποίο δεν θα ζήσεις ποτέ, η νοσταλγία είναι το ακριβό φαρμάκι.

Φαρμάκι σε μικρές αλλά δραστικές δόσεις, φαρμάκι που σπανίως χορηγείται σαν ταινία ή σαν αφήγηση, παρά ως αναλαμπές και στιγμές και αισθήσεις και κάποια οσμή ευωδίας σωματικής που σε πλήρωσε ή ως φως αποπληκτικό ή ως αίσθηση κενωτική όλο πλησμονή ή απλώς και μόνο ως το ρίγος της τριβής ολίσθησης ή και ως ρίγος μόνο του, σκέτο.

Αλλά βεβαίως δεν είναι μόνον αυτό η νοσταλγία κι η προσμονή. Είναι το ωραίο ψέμα του καυλωμένου βλέμματος που περιέχει όλη την προσήλωση του κόσμου και κάμποσα αδιανόητα τραγούδια επίσης, είναι η προσμονή και η ανακούφιση, είναι η κατάφαση του σώματος — όλες αυτές οι αφηρημένες έννοιες που είναι αποστάγματα της πιο επιτακτικής πραγματικότητας, του πιο διαυγούς τρόπου να υπάρχουμε: στο παρόν, γυμνοί, ολόκληροι κι άχρονα.

Κι έτσι κάποτε η προσμονή και η ανάμνηση μπορούν να ταυτιστούν. Και σίγουρα ταυτίζονται την ώρα της ερωτοπραξίας: είναι ό,τι πρόσμενες και αυτό που θα αναπολείς. Είναι σώματα και αχρονία, είναι η τρελή αμοιβαία έλξη. Είναι η κατάργηση του έξω και η απόταξη των καθεκάστων και η αποθέωση των άκρως αισθητών.

Κι έτσι κάθε φορά που ακούτε για τη μανία κάποιου εκδικητικού θεού σκεφτείτε ότι όλες αυτές οι ενέργειες και οι κεραυνοβόλες πράξεις οργής είναι αναμνήσεις ορμής και βαθειά νοσταλγία της, ή και θρηνος για την ερωτική απουσία: κάποιος κάπου ένιωσε τον χρόνο να καταργείται πριν και μετά τη φιδίσια τριβή ή τον ακανόνιστο καλπασμό του γαμησιού και ίσως ένιωσε λίγο την παρουσία ενός θεού· ή μπορεί να τα αποζητάει έχοντάς τα χάσει ή μη έχοντάς τα γευτει ποτέ και να νιώθει έναν θεό οὗ τὸ βλέμμα ξηραίνει αβύσσους καὶ ἡ ἀπειλὴ τήκει ὄρη. Και τότε, στην παραφορά της αξόδευτης ζωής, στην απουσία της μόνης έκστασης που δεν είναι μοναχική ανεβαίνουν μέσα στον περιδεή ένθεο απειλές για τον τόπο τον πνευματικώς καλούμενο Σόδομα και Βέλγιο.

Υποτίθεται ότι ένας από τους λόγους που αυξήθηκαν και πληθύνθηκαν οι γλωσσικοί πρόγονοι του ανθρώπου και κατακυρίευσαν τους άγλωσσους του γένους homo είναι ότι είχανε στη διάθεσή τους ένα υπερόπλο: τη δυνατότητα να κάνουνε ψηστήρι, να αποπλανήσουν με κουβέντες, να καυλαντίσουν.

Στον κόσμο μας η ιεραρχία σεξ < έρωτας < αγάπη είναι εδραία, πακτωμένη και μονολιθική σαν πυραμίδα — αλλά και αντίστοιχου περιεχομένου: είτε περιέχει μούμιες είτε είναι συλημένη.

Ο σύγχρονος αρσενικός άνθρωπος λοιπόν χρησιμοποιεί το υπερόπλο, την καυλάντα και το λακριντί, για να πείσει τον θηλυκό άνθρωπο ή τον αρσενικό άνθρωπο ότι δεν θέλει απλώς σεξ, αλλά ότι είναι ερωτευμένος μαζί του. Πουλάμε έρωτα (και βάλε).

Προσπαθούμε να φέρουμε την αποπλάνηση και το φλερτ σε πέρας υποκρινόμενοι ότι παίζουμε σε (τουλάχιστον) ένα επίπεδο πάνω από αυτό στο οποίο πραγματικά βρισκόμαστε και στο οποίο ζοριζόμαστε.

Κι έτσι η επιθυμία αποκαλείται έρωτας, η καύλα πεπρωμένο, η προσδοκία του λαγνέματος βασίλειο του έρωτα, το μουνί καρδιά, η καψούρα μάγεμα και σάστισμα — και πάει λέγοντας και λέγοντας.

Έχουμε πόθο και τον πουλάμε για έρωτα. Θέλουμε να γαμήσουμε και λέμε πως θέλουμε το μαγικό δέσιμο του έρωτα. Είμαστε ερωτευμένοι και διακηρύσσουμε αγάπη.

Θα μου πείτε, ναι, έτσι πέφτουνε τα γκομενάκια. Εννοείται. Επίσης έτσι πουλιούνται και οι κρέμες με βάση τη λανολίνη: ως ελιξήρια νεότητας· έτσι πλασάρεται η Βίβλος: ως λόγος του Θεού· έτσι εξαπατώνται τα εκλογικά σώματα.

Θα σας ρωτήσω λοιπόν αν θέλουμε να βάλουμε το παραμύθιασμα και το ψέμα και ανάμεσα στα σώματά μας, giving love a bad name.