Έπρεπε να φτάσω 44 χρονών για να φτιάξω το σώμα μου όπως ήθελα πάντοτε. Εντάξει, όχι ακριβώς και όχι ακόμα, αλλά η αλλαγή είναι πλέον παραπάνω από ορατή.

Δεν είναι ότι δεν προσπάθησα ξανά και ξανά. Αφού βρήκα μόνιμη δουλειά γράφτηκα σε γυμναστήριο. Άντεξα έξι χρόνια και με πενιχρά αποτελέσματα: δεν πήγαινα όσο τακτικά έπρεπε, δεν έμενα όσο έπρεπε και βαριόμουν αβάσταχτα. Άλλωστε βαριέμαι τα γυμναστήρια όπως βαριέμαι κάθε άθλημα και οτιδήποτε δεν έχει προορισμό ή χαρά στη διαδρομή — κάτι που μας αφήνει μόνο με το περπάτημα, την πεζοπορία και την ορειβασία (όχι τίποτε αναρριχήσεις).

Γιατί όμως δεν μπορούσα τόσα χρόνια να φτιάξω το σώμα που πάντοτε ήθελα υπερνικώντας τη βαρεμάρα; Νομίζω ότι μου λείπει η αποφασιστικότητα. Γενικώς. Όπως δεν θέλω να επιβάλλομαι στους ανθρώπους γύρω μου, κάτι που τουλάχιστον δις εισπράχθηκε ως αδιαφορία και το μετάνιωσα πικρά, έτσι δεν μπορώ να μείνω προσηλωμένος σε έναν Σκοπό. Θυμάμαι λ.χ. τον φίλο μου τον Π.: έφτιαξε δισκοθήκη όταν ηταν μαθητής βάζοντας στην άκρη τα λεφτά που του έδιναν για κολατσιό. Κι εγώ ήθελα να φτιάξω δισκοθήκη, αλλά τα έφαγα στις τυρόπιτες (γενικά, πόσα λεφτά θε μου έχω φάει στο φαγητό). Έτσι και με τα γυμναστήρια: άφηνα τη βαρεμάρα να με καταβάλλει, ειδικά όσον αφορά την αεροβική και τους διαδρόμους και τα ποδήλατα, με αποτελέσμα να φτάσω κάποια στιγμή να είμαι ένα θρεφτάρι με γράμμωση μεν, αλλά κυρίως θρεφτάρι. Μετά ξανακατάντησα απλώς θρεφτάρι.

Τι άλλαξε από εκείνη την εποχή; γιατί τελικα μάλλον τα καταφέρνω; Πρώτον, υπάρχουνε πια τα χρήματα. Ποτέ μην αποσυνδέετε ζητήματα υγείας και υγιεινής ζωής από το οικονομικό ζήτημα: στον κόσμο μας το εύκολο και το φτηνό είναι να κάθεσαι και να τρως σκατολοΐδια, όχι να τρως ψωμί κι ελιά και να γυμνάζεσαι τσαπίζοντας περβόλια. Δεύτερον, είμαι καλά και το ξέρω και θέλω να είμαι καλά και να νιώθω καλά, περικυκλωμένος από ενδεχόμενα ασθενειών και μέχρι τον επόμενο θάνατο, ο οποίος θα είναι ξέρω γω γονιού μου, αν είμαι τυχερός. Το είπα ανοιχτά στον εαυτό μου το φθινόπωρο που πέρασε: καλύτερα να μου τα φάνε τα γυμναστήρια παρά οι γιατροί. Τρίτον, βρήκα γυμναστήριο κατάλληλο για την τεμπελιά που με δέρνει. Τα υπόλοιπα απλώς προκύπτουν: βλέπεις το αποτέλεσμα της εκγύμνασης και ενθαρρύνεσαι, ενώ στο μεταξύ η γυμναστική σού κόβει την όρεξη να τρως το καταπέτασμα. Αρχίζεις να νιώθεις ότι τουλάχιστον η εικόνα σου συμβαδίζει με το πώς αισθάνεσαι.

Σιγά σιγά, όσο περισσότερο είσαι κι όσο λιγότερο γίνεσαι, τόσο περισσότερο ηρεμείς. Και τελικά πολλά πράγματα ειναι θέμα ηρεμίας.

Κάποιοι πολιτικοί και κοινωνικοί αναλυτές θεωρούν ότι για την κρίση ευθύνεται η κουλτούρα της Μεταπολίτευσης. Αυτό δεν είναι ούτε αληθές ούτε ψευδές μέχρι να ορίσει κάποιος τι είναι η κουλτούρα της Μεταπολίτευσης: είναι άραγε η δημαγωγία, η διαφθορά και το ρουσφέτι (αυτό που πια λέμε «διαπλοκή»); Βεβαίως και προϋπήρχαν. Εννοούμε μήπως ότι το παπανδρεϊκό ΠΑΣΟΚ διεύρυνε την κοινωνική ομάδα των «με οικονομική άνεση» πέρα από τις τάξεις των παλαιών αστών (καμμιά πενηνταριά οικογένειες), των κοτζαμπάσηδων (ή «δημογερόντων» επί το ελληνικότερον) και των απογόνων δοσιλόγων; Σίγουρα όμως το πρόβλημα είναι η διαφθορά και οι λοιπές παθογένειες και όχι αν όσοι μετέχουν σε αυτές είναι τρε μπανάλ πασοκογενείς ή τρε σικ μπουρζουά-και-σουαρέ-ντανσάντ ή ό,τι άλλο. Η λεγόμενη κουλτούρα της Μεταπολίτευσης δεν είναι αναλυτική κατηγορία αλλά καραμέλα.

Άλλοι αναλυτές φρονούν ότι για την κρίση ευθύνεται η ιδεολογική ηγεμονία της Αριστεράς: η μουσική, οι τέχνες, η φιλοσοφία, οι κοινωνικές και πολιτικές επιστήμες, η λογοτεχνία βρίσκονται υπό την επιρροή του μαρξισμού ή και του ίδιου του ΚΚΕ. Εδώ τα πράγματα είναι κάπως πιο σύνθετα.

Πρώτον πρέπει να ρωτήσουμε ποιοι θα ήταν οι φορείς της υποτιθέμενης αυτής ηγεμονίας. Η Ακαδημία Αθηνών; Τα Πανεπιστήμια; (το δαιμονοποιημενο Πάντειο δεν ήταν καν πανεπιστήμιο μέχρι τη δεκαετία του ’80.) Η μουσική βιομηχανία και οι δισκογραφικές εταιρείες; Το εκδοτικό κατεστημένο, πλην εξαιρέσεων; Το κινηματογραφικό ή το θεατρικό κύκλωμα; Ποιος λοιπόν διέδιδε την ιδεολογία και επέβαλλε την ιδεολογική ηγεμονία της Αριστεράς;

Αναλογιστείτε λόγου χάρη ότι ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος και ο Κωνσταντίνος Τσάτσος συγκαταλέγονταν μεταξύ των μεγάλων πνευματικών μορφών της μετεμφυλιακής Ελλάδας. Αναρωτιέται κανείς βάσει ποιου έργου θεωρούνται σοφοί, φιλόσοφοι και νέστορες οι δύο αυτοί και οι όμοιοί τους. Δεν μας ενδιαφέρει εδώ η πολιτική στράτευσή τους αλλά το πνευματικό έργο με βάση το οποίο στήθηκαν προτομές και ονομάστηκαν δρόμοι προς τιμή τους — άλλωστε στην Ελλάδα, όπου υποτίθεται ότι ηγεμονεύει η Αριστερά, στράτευση νοείται μόνο με το ΚΚΕ: η Δεξιά δεν στρατεύει αλλά μιλάει «με τη φωνή της λογικής«. Βεβαίως το ευρύ κοινό αγνοεί το όποιο φιλοσοφικό έργο του Τσάτσου ή το (μάλλον λογοκλεμμένο) έργο του Κανελλόπουλου όσο αγνοεί τον Καστοριάδη, τον Πουλαντζά και πολλούς άλλους. Πλην όμως οι μεν αναγνωρίζονται ως σοφοί, φιλόσοφοι και νέστορες ενώ οι δε ως «αριστεροί διανοούμενοι». Περίεργο· όταν ηγεμονεύεις αποτελείς αυθεντία με τρόπο απερίφραστο κι αυτονόητο, δεν χαρακτηρίζεσαι «διανοούμενος» με επιθετικό προσδιορισμό.

Δεν υπήρξε ποτέ «ιδεολογική ηγεμονία της Αριστεράς». Υπήρχε μόνον ένας σχεδόν ψιθυριστός αντίλογος στον πανοπτικό ελληνοχριστιανισμό του δοσιλογισμού και του παλαιοκαραμανλισμού. Στη συντηρητική Ελλάδα όμως και για την επαρχιώτικη δεξιά σκέψη μας ακόμα κι αυτός ο αντίλογος, πολλές φορές λιγότερο τολμηρός κι από τον πολιτικό λόγο ενός Ράσελ ή ενός Αϊνστάιν, ενοχλούσε κι ενοχλεί.

Μη συγχέουμε λοιπόν την «ηγεμονία«, η οποία για παράδειγμα θα μας φόρτωνε τον Ρίτσο ως ύπατο των ποιητών, Σεφέρη στη θέση του Σεφέρη, με αυτό που ο Σταντάλ αποκαλεί empire du génie. Συνέβη κάποια αστέρια του στοχασμού και της τέχνης να έχουν υπάρξει ελεύθερα πνεύματα και δημιουργοί που απεχθάνονταν τη δεξιά κλειστοφοβία και τον καθωσπρέπει επαρχωτισμό της μετεμφυλιακής Ελλάδας. Κάποια από αυτά εντάχθηκαν στο ΚΚΕ, κάποια τα οικειοποιήθηκε το ΚΚΕ, κάποια στράφηκαν προς τη γενική κατεύθυνση της Αριστεράς — και πώς αλλιώς σε μια χώρα που κυβερνούσαν χωροφύλακες, παπάδες, κότες, σχολάρχες και ταγματασφαλίτες.

Ακόμα κι έτσι, η επιρροή των πνευμάτων αυτών έχει διογκωθεί υπέρμετρα και έχει γίνει αντικείμενο ηθικού πανικού ή χλεύης. Ακόμα και σήμερα όποιος ασκεί οξεία κριτική στην πλέμπα, βεβαίως ασκεί διεισδυτική και καίρια κριτική, λέει αλήθειες που πονούν. Όποιος απεναντίας αρθρώνει οξεία κριτική στις ελίτ διασπείρει μίσος κι εχθροπάθεια, διχάζει. Η ιδεολογική ηγεμονία βρίσκεται πάντοτε στα χέρια του ελληνοχριστιανισμού ή της ελληνορθοδοξίας, που πραγματώνεται ως εθνικισμός, οικογενειοκεντρισμός, τοπικισμοί και  ξενοφοβίες.

Η πολιτική ορθότητα συγχέεται με τον ευφημισμό και με τη λογοκρισία («να μη λέμε κακές λέξεις») ή την κορρεκτίλα («να μην προσβάλουμε κανέναν / να μην ενοχληθεί κανένας»).

Η πολιτική ορθότητα, κατά τον ορισμό του Φ. Παναγιωτίδη, είναι η προσπάθεια να απαλλάξουμε «τον λόγο από λέξεις και εκφράσεις που φέρουνε το βάρος της μισαλλοδοξίας, του ρατσισμού, του σεξισμού και, γενικότερα, ιδεολογιών που νομιμοποιούν τον αποκλεισμό, την εκμετάλλευση και την καταπίεση συνανθρώπων μας».

Με άλλα λόγια, η πολιτική ορθότητα έχει νόημα και σκοπό ως πολιτική στάση, στον βαθμό που, ονοματίζοντας τους άλλους και τις πράξεις τους, τους πατρονάρουμε, τους καθορίζουμε, ή ασκούμε πάνω τους αυταρχικά την εξουσία μας: την εξουσία της ελίτ που καμώνεται την πλειοψηφία.

Πολιτική ορθότητα και ευφημισμός

Η πολιτική ορθότητα είναι στάση και πράξη πολιτική και καθόλου καλολογική. Άρα δεν μπορεί να είναι απλός ευφημισμός. Όπως σημειώνεται στο παραπάνω απόσπασμα του Παναγιωτίδη, «ποικίλοι φορείς, με προφανέστερους αλλά όχι μοναδικούς την πολιτική εξουσία και τη διαφήμιση, καταχρώνται τον ευφημισμό ως μηχανισμό για να πουν μισές αλήθειες, δηλαδή ψέματα, αφού η απόκρυψη συναφούς μέρους της αλήθειας αποτελεί ψέμα».

Στην πραγματικότητα, ο ευφημισμός έχει σκοπούς πολύ διαφορετικούς από την πολιτική ορθότητα, αφού πασχίζει να ωραιοποιήσει μια πραγματικότητα αλλάζοντας τις λέξεις: ονοματίζει παράπλευρες απώλειες τους αμάχους νεκρούς, σωφρονιστικό κατάστημα τη φυλακή, κ.ο.κ. Είναι πάγια πρακτική του νεοφιλελεύθερου απολίτικου και ρηχού δικαιωματισμού να προσπαθεί να καταστήσει αόρατη κάποια αδικία ή κάποιο κοινωνικό πρόβλημα καταφεύγοντας στον ευφημισμό και στην καλολογία, ορμώμενος από έναν αφελή οργουελισμό, κατά τον οποίο εξαφανίζεις την έννοια άμα απαλείψεις τη λέξη. Σύμφωνα με αυτή τη λογική, αν πάψω να λέω τους Τσιγγάνους Τσιγγάνους θα γίνουνε «Αθίγγανοι» (…) ή και Ρομά, άρα κανονικοί πολίτες και κανονικοί άνθρωποι και καθόλου θυματα αιώνων συνεχιζόμενου ρατσισμού.

Ο ευφημισμός προσπαθεί να υποκαταστήσει πραγματικούς κοινωνικούς αγώνες και πραγματική κοινωνική δράση. Η πολιτική ορθότητα απεναντίας εντάσσεται σε αυτούς τους αγώνες. Ο ευφημισμός ενδεχομένως αναγνωρίζει σιωπηλά τις σχέσεις ηγεμονίας και εξουσίας στον λόγο αλλά πασχίζει να τις κουκουλώσει ή και να τις ωραιοποιήσει. Ένα έμφυλο παράδειγμα είναι και το εξής: αν πω την πόρνη «ιερόδουλη», παριστάνω ότι οι γυναίκες με τη συγκεκριμένη εργασία και με συνήθως συγκεκριμένα ταξικά χαρακτηριστικά, γυναίκες αποσκορακισμένες από την πατριαρχία αλλά και αναγκαίες για αυτήν, επιτελούν ιερό λειτούργημα όπως οι γυναίκες των ναών της Αφροδίτης. Απεναντίας, η πολιτική ορθότητα προσπαθεί (αποτελεσματικά ή όχι) να κάνει φανερές τις ταξικές πραγματικότητες και να σταθεί απέναντι στις ετικέτες που κολλάει η πατριαρχία, προτείνοντας το «εργάτρια / εργάτης του σεξ» ή και την επαναοικειοποίηση του όρου «πουτάνα» — δεν έχουμε να κάνουμε με φιλολογίες εδώ, παρά με μια δυναμική διαδικασία (εκ νέου) αυτοπροσδιορισμού.

Με δυο λόγια, η πολιτική ορθότητα αντιλαμβάνεται το πώς ασκούμε ηγεμονία πάνω στους αδύναμους και μη προνομιούχους ετεροκαθορίζοντάς τους και προσπαθεί να καταστήσει αυτή τη διαδικασία ορατή ή και να την ανατρέψει. Αντίθετα, ο ευφημισμός προσπαθεί να ωραιοποιήσει και να κουκουλώσει: είναι το γλωσσικό αντίστοιχο των ψεύτικων προσόψεων του Ποτέμκιν.

Εδώ υπεισέρχεται το θέμα του ετεροκαθορισμού: κάθε κοινότητα δικαιούται να αποκαλείται όπως εκείνη επιθυμεί να αποκαλείται, ιδίως όταν υφίσταται καταπίεση ή διακρίσεις. Συνεπώς, η καούρα των Ελλήνων να αποκαλείται η χώρα μας Hellas (λες και φτάνει μέχρι τον Όλυμπο και τη Δωδώνη) είναι χαριτωμένος (;) ακκισμός, η απαίτηση όμως των τρανς να λέγονται τρανς είναι το λιγότερο στο οποίο μπορούμε να ανταποκριθούμε.

Επίσης, το ζήτημα του ετεροκαθορισμού είναι και υπόθεση περικειμένου, κόντεξτ: ο Ρομ που επιθυμεί να αποκαλείται «Τσιγγάνος» (επανοικειοποιούμενος τον όρο) ή «Ρομ» έχει ως εναλλακτική ετικέτα το υβριστικό «Γύφτος» ή το πατερναλιστικό «Αθίγγανος». Ο Έλληνας όμως που θέλει να λέγεται Hellene έχει ως εναλλακτικό ετικέτα το τιμημένο Greek. Επίσης, το Άτομο με (Ειδικές) Ανάγκες — όρος που υπογραμμίζει την ευθύνη της κοινωνίας απέναντι στις ανάγκες του και δεν αξιολογεί τις ανάγκες καθεαυτές — έχει ως εναλλακτικές ετικέτες τα «ανάπηρος», «προβληματικός» και άλλα χειρότερα, ή το χυδαία ευφημιστικό ψεύδος του «Άτομο με Ειδικές Ικανότητες»…

Πολιτική ορθότητα και κορρεκτίλα

Η πολιτική ορθότητα δεν είναι υπόθεση ίσων αποστάσεων: ο λόγος ύπαρξής της είναι να χειραφετήσει όσους καταπιέζονται· μέρος του «καταπιέζω κάποιον» είναι και το «τον ονομάζω όπως θέλω κι όχι όπως θέλει» και το «οικειοποιούμαι τη φωνή του». Συνεπώς, το να αποκαλείς τις γυναίκες συλλήβδην «μουνιά» δεν είναι το ίδιο με το να αποκαλείς συλλήβδην τους άντρες «ψωλές» — δείτε και μόνοι σας πόσο άκυρο είναι το δεύτερο ως απόπειρα προσβολής ή σβησίματος.

Τα παραπάνω αποσιωπώνται συχνά κι έτσι καβάλα πάνω στο κίνημα της πολιτικής ορθότητας πάνε διάφορες καλολογίες. Άλλοτε αγνοούμε τη διάσταση της εξουσίας και της ανισότητας, άλλοτε (όπως είδαμε) καμωνόμαστε ότι μπορούμε να απαλείψουμε αυτή τη διάσταση αν δεν την κουβεντιάσουμε. Και στις δυο περιπτώσεις καταλήγουμε να καλολογούμε· από την πολιτική ορθότητα εκπίπτουμε στην κορρεκτίλα, στη λογοκρισία της καλολογίας.

Κι έτσι φτάνουμε να προγράφουμε κάθε προσβολή και κάθε λέξη-ταμπού, κάθε «κακή λέξη». Η «πολιτική ορθότητα» — που σε αυτές τις περιπτώσεις δεν είναι πια καθόλου political αλλά σκέτη correctness — καταντάει να ασχολείται με trigger, δηλαδή με όρους και αναπαραστάσεις ταμπού: με οτιδήποτε μπορεί να προσβάλει ή να αναστατώσει οποιονδήποτε. Δυστυχώς όμως, ό,τι και να πει και ό,τι και να δείξει κανείς θα προσβάλει τουλάχιστον έναν άνθρωπο. Το ζήτημα δεν είναι να ειμαστε όλοι αγαπημένοι και να μη μαλώνουμε· ποσώς. Το ζήτημα είναι, επαναλαμβάνω, πολιτικό: να μην στοχοποιούνται με τον λόγο ομάδες και μέλη τους χωρίς φωνή και χωρίς εκπροσώπηση (ή, εννοείται, εξουσία).

Αν θα πρέπει να μιλήσω εγώ για αριστεία θα πρέπει να γίνω κάπως μελό και ελαφρώς Ξανθόπουλος.

Οι ικανότητές μου ήταν αδιαμφισβήτητες από την πρώτη δημοτικού. Οι δάσκαλοι, πάντα πρόθυμοι να γίνουν Αριστοτέλης εκ των υστέρων, έστω και από την πορεία κάποιου Αλεξανδρέως, με ανακήρυσσαν διάνοια και «παιδί θαύμα». Υπερβολές· καλόπιστες μεν, αλλά υπερβολές. Στην τρίτη δημοτικού η δασκάλα ρώτησε τον πατέρα μου αν θα έπρεπε να ζητήσει από το Υπουργείο να προαχθώ κατευθείαν στην πέμπτη, «όπως κάνουνε στην Αμερική». Άλλες εποχές τότε, είχαμε ΠΑΣΟΚ κι όλα ήτανε δυνατά, ακόμα και τάξη μπορούσες να πηδήξεις.

Η οικογένειά μου είχε σχετική άνεση τότε (έτσι νομίζαμε) αλλά ο πατέρας μου βασανιζόταν από τη σκέψη ότι αν ζούσαμε «στην Κουμμούνα», το Κράτος θα αναλάμβανε την εκπαίδευσή μου και δεν θα εξαρτιόταν αυτή από την οικονομική άνεση της οικογένειας. Κι είχε δίκιο να ανησυχεί γιατί όταν έγινα δεκαπέντε άρχισε η οικονομική κάτω βόλτα.

Όταν ετοίμαζα το μηχανογραφικό για τις εξετάσεις μού έγινε σαφές ότι δεν υπήρχανε χρήματα να με στείλουνε Σαλονίκη κι ότι αν δεν δεν πέρναγα Αθήνα απλώς θα ξανάδινα. Εγώ ήθελα να πάω να σπουδάσω στη Σαλονίκη γιατί εκεί ήτανε καλύτερο το πανεπιστήμιο (αληθεύει) αλλά αυτή ήταν η ες το φανερόν λεγομένη αιτία: ήθελα να φύγω από το πατρικό αλλά όχι να χωθώ σε κανα χωριό όπως η Πάτρα ή (θεμουσχώραμε) τα Γιάννενα. Ήθελα να φύγω ένεκα κυρίως το σεξ — όμως τι άλλο περιμένατε από μένα;

Πέρασα στην Αθήνα δέκατος από το τέλος γιατί η έκθεσή μου ήταν αναβαθμολογημένη με 15/20. Οι σπουδές μου ήταν κυρίως απογοήτευση, με εξαίρεση κάποιους δασκάλους. Αμέσως μετά την αποφοίτηση δούλεψα σε φασφούντ για εννιά μήνες, μαζεύοντας λεφτά για το μάστερ. Ευτυχώς δεν ήξερα τότε ότι οι 500.000 δρχ που κατάφερα να βάλω στην άκρη θα έφταναν για να επιβιώσω περίπου δυόμισυ μήνες στο Λονδίνο.

Πήρα την υποτροφία του ΙΚΥ ως επιλαχών. Έκανα το μάστερ. Ξεκίνησα διδακτορικό. Στο τρίτο έτος κόπηκε η υποτροφία. Ζούσα με διδασκαλία δώθε-κείθε και με τη φροντίδα κι υποστήριξη της κοπέλας μου. Δύο απόπειρες να δουλέψω ως ερευνητής δεν ευοδώθηκαν, η δεύτερη λόγω κάποιας γραμματέως στο Καίμπριτζ που δεν έκανε σωστά τη δουλειά της κι έτσι πήγε όλη η πρόταση στον βρόντο.

Μετά το διδακτορικό, 74 κιλά (τώρα είμαι 95), έψαχνα οποιαδήποτε δουλειά: για βιομηχανικός εργάτης δεν είχα αμάξι, για δούλος που περνάει δεδομένα σε βάσεις δεδομένων ήμουν overqualifed. Επειδή δεν είχα λεφτά να πηγαίνω σε συνέδρια κατά τη διάρκεια του σύντομου (ακριβώς τρία χρόνια) διδακτορικού μου, κανείς δεν με ήξερε για να μου δώσει δουλειά στον τομέα μου, «you have no exposure whatsoever». Το διδακτορικό μου ήτανε σύντομο γιατί δεν είχα, όπως είπαμε, άλλα λεφτά. Τουλάχιστον ακόμα τσιτάρουν τη διατριβή μου, δεν με χάλασε.

Μετά ανεργία. 82 αιτήσεις συνολικά για δουλειά, 5 συνεντεύξεις, 2 δεύτερες θέσεις. Μετά βρήκα δουλειά στα Τρίκαλα στα δυο στενά, χαμαλεύοντας και παριστάνοντας και δύο χρόνια το middle management· μετά από 5 χρόνια βρήκα μια πολύ καλύτερη. Κι έτσι έγινα ο Αρχηγός που είμαι τώρα. Βεβαίως, όπως λέει και φίλος χειρουργός: «ό,τι έκανα στα 41 το κάνω και στα 51, τότε όμως ήμουν ‘νεαρός’ τώρα πια ‘θεός’: έτσι πάει». Περιμένω λοιπόν να πάω 51 κι εγώ, ξέροντας πόσο τυχερός υπήρξα, αφού κανονικά έπρεπε μόλις να είχα διοριστεί στην Κίμωλο, έχοντας φάει τα νιάτα μου κι άλλα πολλά σε φροντιστήρια.

Τι δηλοί ο μύθος; Τι θέλει να πει ο ποιητής; Ευγενικά: «η αριστεία είναι πολυπαραγοντικό ζήτημα και ο ταξικός παράγοντας είναι ενδεχομένως ο σημαντικότερος». Λιγότερο ευγενικά: «όποιος έρθει να σταθεί μπροστά μου να μου μιλήσει για αριστείες και πίπες θα του πάρει ο διάολος το κορόλλα».

Η φωτογραφία του Lee Materazzi.

Η μανιέρα λοιπόν στη Νικολακοπούλου έχει τρεις λειτουργίες. Την πρώτη την υπαινίχθηκα: υποκαθιστά με γλωσσικά μέσα τα ποιητικώς λοξά κεντήματα της μελοποιημένης ποίησης: αντί για φέρτε μου ένα μαντολίνο και μετά θα γίνω κρίνο, για μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο, για τα ματόκλαδά σου λάμπουν σαν τα λούλουδα του κάμπου ή και αντί για η οθόνη βουλιάζει έχουμε να ‘ταν η χαρά οικόπεδο, έχουμε εγώ το φως μετάλαβα κι εκεί σε πάει η καρδιά συνήθως, έχουμε μια πίστα από φώσφορο. Με άλλα λόγια: η ανοικείωση σε επίπεδο λεξιλογικό και συντακτικό υποκαθιστά, εν μέρει επιτυχώς, τη λοξή ματιά της ποίησης.

Η δεύτερη λειτουργία της ανοικειωτικής μανιέρας είναι να «ανοίγει» το τραγούδι ώστε ο καθένας να ακούσει και να βρει μέσα του αυτό που τον τρώει ή έστω αυτό που του ταιριάζει. Βεβαίως όσοι θέλουν να ανοίγουν πολύ όσα γράφουν και να εξακτινώνουν το νόημα των κειμένων τους πρέπει να προσέχουν μην τους ξεφύγει από την πολλή εξακτίνωση και το νόημα από πανανθρώπινο καταντήσει ασαφές ή από χρησμός καταντήσει ωροσκόπιο. Επίσης, στην περίπτωση της Νικολακοπούλου, ενίοτε δεν βγάζεις άκρη από την πολλή ανοικείωση:

Και πάει λέγοντας.

Η τρίτη λειτουργία της ανοικειωτικής μανιέρας και του παιχνιδιού με τη γλώσσα είναι να ξεσκίζει (με την κακή έννοια) ωραία κατά τα άλλα τραγούδια, για να γίνει το ρεφραίν πιο διανοητικά τσαχπίνικο. Παράδειγμα, το Υπερωκεάνειο, το οποίο ξεκινάει με ένα από τα πιο ιδιοφυή κουπλέ που έχουνε γραφτεί ποτέ στα ελληνικά: