… και εν όψει ΣΚ. Για τον lazopolis.
Δε μου πολυαρέσει τελικά να μιλάω για τη γλώσσα. Ο βασικός λόγος είναι ότι «στην Ελλάδα […] όλος ο κόσμος έχει γνώμη για τη γλώσσα«. Άρα ένας πάνω, ένας κάτω, δε χάλασε ο κόσμος. Στο κάτω-κάτω, η συζήτηση για τη γλώσσα στην Ελλάδα με όρους Σολωμονικής, μυθολογίας και κινέζικης Αστρολογίας γίνεται. Όταν περάσουμε από το μυθικό στάδιο στο ψευδεπιστημονικό (λ.χ. στο γλωσσικό Φενγκ-Σούι), ε, μπορεί να μπω κι εγώ στον χορό ίσως.
Ωστόσο, σε μια συζήτηση σε άλλο μπλογκ, παρατήρησε ο lazopolis το εξής:
το φαινόμενο (της «συρρίκνωσης του λεξιλογίου») (οτι οι μαθητές […] δυσκολεύονται να σχηματίσουν και τις απλούστερες των προτάσεων) είναι τόσο έντονο που δε χρειάζεται να είσαι ειδικός για να το ανιχνεύσεις
Η αιώνια συζήτηση για τη ‘λεξιπενία’, σκέφτηκα, και παρέπεμψα τους αναγνώστες στο Language Log, στο και στο βιβλίο 10 Μύθοι για τη Γλώσσα — και μάλιστα σε αυτό του το κεφάλαιο. Άλλωστε, όποιος έχει προβλήματα λεξιλογίου απλώς αντικαθιστά λ.χ. τα περισσότερα ουσιαστικά με κενά παραγεμισμάτα όπως ‘αυτό’, ‘τέτοιο’ κ.ο.κ., όπως πολλοί από όσους πάσχουν από κάποιες μορφές αφασίας, και δε ‘δυσκολεύεται να σχηματίσει και τις απλούστερες των προτάσεων’.
Δεν πιστεύω πως «οι μαθητές […] δυσκολεύονται να σχηματίσουν και τις απλούστερες των προτάσεων«, δόξα Σοι ο Θεός, ροδάνι πάει η γλώσσα τους, έξω από το σχολείο. Ούτε λεξιπενία και αφασία και αλαλία και αγλωσσία υπάρχει. Άρα όλα καλά; Όχι. Ο lazopolis έχει μια βάση σε αυτό που ισχυρίζεται.
Πρώτα-πρώτα, όντως οι μαθητές πάνε από το κακό στο χειρότερο στα Νέα Ελληνικά. Το δείχνουνε και τα αποτελέσματα των εξετάσεων. Αυτό εν μέρει οφείλεται στο ότι, όπως επισημαίνει ο J95, το ελληνικό σχολείο
Βάζ[ει] τα παιδιά να σχηματίσουν προτάσεις σε μια ξύλινη γλώσσα για ξύλινα θέματα σε περιβάλλον που τους προκαλεί από μηδενικό έως αρνητικό ενδιαφέρον και εκπλήσσονται [οι απ’ έξω] που [τα παιδιά] δεν τα καταφέρνουν.
Το παραπάνω σφάλμα ενδημεί σε πολλά εκπαιδευτικά συστήματα. Στο ελληνικό σύστημα φαίνεται να συναρτάται ιστορικά με τη διγλωσσία: χοντρικά, από τους αλεξανδρινούς χρόνους μέχρι το 1977, οι ελληνόφωνοι άλλα ελληνικά διαβάζανε κι άλλα μιλούσαν. Λίγο μετά το τέλος της καθαρεύουσας, κάποιοι λόγιοι ένιωσαν αμήχανοι με την ξαφνική απώλεια αυτής της υψηλής (στις αξιώσεις) μορφής της γλώσσας η οποία, συν τοις άλλοις, θεωρούνταν πως θα φρέναρε τη γλωσσική αλλαγή (την οποία ο Έλλην μισεί από τους αλεξανδρινούς χρόνους).
Έτσι, έπεισαν χωρίς στοιχεία και με τη δύναμη του θυμικού που σεβάζεται τους σεπτούς προγόνους πως ‘μαθαίνοντας Αρχαία το παιδί θα μάθει Νέα’. Με έναν τρόπο που παραγνώριζε τις τεράστιες διαφορές του γραμματικού συστήματος της Αρχαίας από το γραμματικό σύστημα της Νέας Ελληνικής, είδαν τα Αρχαία ως ένα ανεκμετάλλευτο, ανεξάντλητο και εκμεταλλεύσιμο χρυσωρυχείο λέξεων. Άλλωστε, η συζήτηση περί γλώσσας στην Ελλάδα, με ό,τι όρους και να γίνεται, από τη λέξη αρχίζει και στη λέξη τελειώνει.
Έκαναν λάθος. Αποτέλεσμα: τα Νέα έχουνε καταστεί ο φτωχός συγγενής, διδάσκονται λίγο, λανθασμένα και ελλιπέστατα. Απεναντίας, τα παιδιά κάνουν 89 ώρες την εβδομάδα ακατανόητα πράματα από βιβλία που απευθύνονται Κύριος οίδε τινί: είδα, λ.χ., το βιβλίο της Α’ Γυμνασίου. Στην ενότητα 12 (νομίζω), για το Θεό τους, το κείμενο αρχίζει Εγώ δε δη… Φαντάζομαι:
«δε; δη; τι είν’ αυτά ρε μαλάκα;»
«Ξέρω γω; μαλακίες».
Κοντά στα παραπάνω, τα αρχαία διδάσκονται όχι ως ξένη γλώσσα (μια ποικιλία με ένα πολύ διαφορετικό γραμματικό σύστημα κι ένα λεξιλόγιο που μόνον μερικώς αλληλεπικαλύπτεται με το δικό μας), αυτό άλλωστε θα ήτανε βλασφημία, αν και μάλλον τελέσφορο και παραγωγικό. Ως βλασφημία, ωστόσο, παραμερίστηκε. Τι μέθοδο έχουμε στη θέση του; Έλα ντε.
Κατά συνέπεια κυκλοφορεί τελικά και ο ίσως καθόλου αβάσιμος ισχυρισμός ότι τα παιδιά αδυνατούν να ανταπεξέλθουν σε προφορικά και γραπτά γλωσσικά τεστ, ότι δε δύνανται να συνθέσουν μία στοιχειωδώς συνεκτική παράγραφο, ότι αγνοούν πλήρως τη διαφορά μεταξύ κειμενικών ειδών. Το αποτέλεσμα φαίνεται να είναι το εξής: ό,τι και να γράψουν, είτε πρόκειται για έκθεση πάνω στα «κακά του καταναλωτισμού», είτε για επιστολή διαμαρτυρίας, είτε προορίζεται για αίτηση για έκδοση ταυτότητας, έχει ψευδοτυχαία ή συνειρμική δομή και κοσμείται με ρητορικές φιοριτούρες Έκθεσης Ιδεών, αυτές τις στομφώδεις και πομπώδεις συναισθηματικούρες κι ελληνικούρες που απηχούν προκάτ στρεβλές ιδέες — ό,τι αντικατέστησε τις παραδοσιακές καθαρευουσιάνικες ελληνικούρες, δηλαδή…
Στο κεφάλι των παιδιών και των έρμων, κακοπληρωμένων κι ακατάρτιστων καθηγητών πάντα, αντικαθιστώντας τα Νέα με πιο πολλά Αρχαία χτίζεται μια κοινωνία περιορισμένου γραμματισμού. Τουλάχιστον θα πρόκειται για μια κοινωνία περήφανη και αγέρωχη, που ίσως θα θυμάται το δείνα εξωτικό απαρέμφατο στην ιστορία του Δάμωνα και του Φιντία καθώς και πώς χρεμέτιζε ο Έλλην Βουκεφάλας / Βουκέφαλος στα αρχαία…
Θα μου πείτε, ε, με τόσα αρχαία θα πλούτισε τουλάχιστον το λεξιλόγιο των παιδιών. Όχι. Το λεξιλόγιο δεν είναι εξαρτήματα και ανταλλακτικά κινητού, να τα επιλέγεις και να τα κοτσάρεις όπως θες και καθάρισες. Θυμάστε τα δύο ομηρικά μου ποστάκια (αυτό κι αυτό); Αυτό ακριβώς είχανε σκοπό να παραδειγματίσουν, πως τις λέξεις δεν μπορείς, άιντε, έτσι να τις ενσωματώνεις στον γραπτό ή στον προφορικό σου λόγο γιατί σου αρέσουν, γιατί είναι όμορφες ή ακριβείς…