στον Άρη Καλαντίδη
Το ζήτημα σε μια πόλη δεν είναι τελικά αν είναι βρώμικη, θορυβώδης, χαοτική. Το γιατί θα προσπαθήσω να το εξηγήσω παρακάτω. Φρονώ πάντως πως το πραγματικό ζήτημα σχετικά με το κατά πόσο μια πόλη είναι «ανθρώπινη» έγκειται στο πόσο αφήνεται να γίνει πολύ βρώμικη, πολύ θορυβώδης, πολύ χαοτική.
Στερεοτυπικά κι επανειλημμένα η Αθήνα χαρακτηρίζεται ως ακριβώς αυτά: βρώμικη, θορυβώδης, χαοτική. Βεβαίως, η Αθήνα είναι και άλλα πράγματα, όπως ξαναείδαμε κι εδώ το 2007:
η Αθήνα (μιλάω τώρα για την ευρύτερη περιοχή μέχρι τα ‘σύνορα’ του πάλαι Σταυρού Αγίας Παρασκευής και χωρίς το Μενίδι) είναι λειτουργικότατη πόλη, όπως έδειξε η περίφημη μελέτη Δοξιάδη τη δεκαετία του 70 — και (για) την οποία αδυνατώ να βρω ονλάιν. Τι εννοώ. Σε αντίθεση με πολλές (μεγαλου)πόλεις, για κάθε κάτοικό της ο χρόνος πρόσβασης στις διάφορες χρήσεις είναι ανάλογος του πόσο αναγκαία είναι η χρήση: σε λίγη ώρα βρίσκεις ψιλικατζίδικα και έβγες και περίπτερα, σε λίγο περισσότερη φαγάδικα, σε λίγη ακόμα φαρμακεία, σε αρκετά περισσότερη σινεμά — και ούτω καθεξής. Αν αυτό φαίνεται αυτονόητο (όπως λ.χ. η σταθερά χαμηλή εγκληματικότητα), δείτε το συγκρότημα του Λονδίνου, μικρότερες αγγλικές πόλεις, τις πόλεις του κομμουνισμού ή της Άπω Ανατολής ή ακόμα και τη Λευκωσία (για να μην πιάσουμε τις βορειοαμερικάνικες πόλεις), όπου πρέπει να πας (με αυτοκίνητο) στην άλλη άκρη για να αγοράσεις ψωμί, γάλα, εφημερίδα και ένα μπουκάλι κρασί…
Η Αθήνα επίσης έχει διάφορες αρετές, που αποσιωπώνται ή παραγνωρίζονται ακόμα και από πολυταξιδεμένους ευρωπόφιλους.
Πρώτον, στην Αθήνα δεν υπάρχουν γκέτο, όπως εξηγεί η μελέτη που λινκάρω. Εν μέρει και λόγω της αντιπαροχής, ευνοήθηκε «η συγκέντρωση και διάχυση ολόκληρου του πληθυσμού στα κέντρα των πόλεων και με ανάμεικτο τρόπο». Με άλλα λόγια, το λεγόμενο ευρωπαϊκό μοντέλο του κουκλίστικου κέντρου που περιβάλλεται από προάστια και από γκέτο που απαρτίζονται από θηριώδη μπλόκα μπρουταλιστικής εμπνεύσεως κι εκτέλεσης δεν δούλεψε στην Αθήνα. Κι έτσι ενώ «στας Ευρώπας» το φροντισμένο κέντρο είναι συνήθως μεγαλοαστικό υπνωτήριο ή εμπορικό κέντρο συνδυασμένο με διασκεδαστήριο κι αξιοθέατο, στην Αθήνα μπορεί να έχεις μεγαλοαστούς στην ίδια πολυκατοικία με φοιτητές ή εργάτες.
Δεύτερον, η ποιότητα του πόσιμου νερού στην Αθήνα είναι ασύλληπτα υψηλή. Ρωτήστε κατοίκους άλλων μεγαλουπόλεων, ή και κατοίκους πόλεων πέριξ των Άλπεων, που άσπιλο λιωμένο χιονάκι πίνουν.
Τρίτον, το κλίμα της Αθήνας. Ναι, παρά τη θερμική συμπεριφορά του μπετόν. Και πάλι, αρκεί να ζήσει 3-4 μήνες σε μια πόλη π.χ. της Ιταλίας κανείς. Επίσης είναι χαρακτηριστικό ότι μια πόλη με τόσο λίγους ανοιχτούς χώρους πρασίνου (άλλωστε το πράσινο χωρίς διαρκείς βροχοπτώσεις προϋποθέτει κοινωνικό κράτος και μάλιστα σε επίπεδο αυτοδιοίκησης), οι δρόμοι είναι γεμάτοι δέντρα.
Αναρωτιέμαι παρεμπιπτόντως με τι υλικό ήθελαν οι τσιμεντοφοβικοί να χτιστεί μια ελληνική μεγαλούπολη: σκέτο τούβλο με φτενούς ατσάλινους σκελετούς; πέτρα ηπειρώτικη; ξυλεία; Κι όσοι απεχθάνονται την κατακόρυφη ανάπτυξη, μήπως θα προτιμούσαν να φτάνει η Αθήνα μέχρι τα Μέγαρα και τη Μαλακάσα;
Μιλώντας για μπετό, που κυριαρχεί και λίγο έξω από τα κουκλίστικα κέντρα της Ιταλίας ή της Ισπανίας, εκεί όπου τελειώνει ο ακριβότερος σοβάς, αναρωτιέμαι και πάλι αν έχουμε επίγνωση ενός απλού γεγονότος: η μορφή της μαζικής στέγασης σε μια πόλη αποτυπώνει την ιστορία της πόλης. Η Αθήνα δεν αναπτύχθηκε ούτε επί αρντεκό, ούτε επί Ωσμάν, ούτε επί βασίλισσας Βικτώριας. Με άλλα λόγια, η μαζική στέγαση παντού φέρει το αποτύπωμα και του ρυθμού και των τάσεων της εποχής της αλλά και του φορέα που ανέλαβε να την υλοποιήσει, είτε είναι το αμελές κράτος είτε κάποιοι άπληστοι ιδιοκτήτες κι εργολάβοι.
Θέλω τέλος να σταθώ σε δύο πιο σημαντικά θέματα.
Πρώτον, πόλεις που ο μέσος στραβοταξιδεμένος ευρωκομπλεξικός Έλληνας χαρακτηρίζει ως καθαρές και κουκλίστικες, είναι καθαρές και κουκλίστικες ακριβώς σε εκείνες τις γειτονιές στις οποίες οι κατά τόπους δήμοι αναπτύσσουν τις δυνάμεις καλλωπισμού και καθαριότητας που έχουν στη διάθεσή τους. Έχω περάσει σαν παγοθραυστικό μέσα από λονδρέζικα και παρισινά σκουπιδομάνια με τις δυνάμεις καθαριότητας να με ακολουθούν, έχω βρεθεί μέχρι τον αστράγαλο μέσα σε σαββατιάτικο σκουπίδι σε σταθμούς της Στουτγάρδης, μιας κατά τα άλλα αγκυλώμένης πόλης.
Δεύτερον, για να κλείσουμε όπως ξεκινήσαμε, όλες οι πόλεις είναι θορυβώδεις, βρώμικες, χαοτικές προτού καταστούν (ή καταντήσουν) αξιοθέατα, η καθεμία στην ανάλογη κλίμακα βεβαίως: η Κωνσταντινούπολη του 13ου αιώνα περισσότερο από το Ζάλτσμπουργκ του 18ου, το Μιλάνο του 16ου περισσότερο από τη Σιένα του 14ου.
Στοιχείο της πόλης αναπόσπαστο είναι ο θόρυβος, η πολυπλοκότητα, το παράταιρο ― ακόμα και η βρωμιά. Εύτακτα, καλαίσθητα και καθαρά και ελκυστικά είναι τα αξιοθέατα των πόλεων και ― γενικά ― όσες γειτονιές η κοινότητα και η τοπική αυτοδιοίκηση δεν αφήνουν να ξεπέσουν εντελώς στον θόρυβο και στη βρωμιά.
Sraosha 